Aborcja to drażliwy i często poruszany temat, jest przyczyną wielu debat, protestów czy powstających ruchów społecznych. Nic w tym dziwnego ponieważ jest ona niezwykle skomplikowana na gruncie moralnym przez sprzężenie z wieloma aspektami religijnymi, społecznymi, kulturowymi czy ustrojowymi. W ostatnich czasach problem ten nabrał skali światowej i słyszy się o nim we wszystkich możliwych miejscach przekazu. Polacy też nie zostali obojętni co widać na takich manifestach jak “Czarny piątek” czy “Strajk kobiet“. Tysiące osób w całym kraju protestowało przeciwko odebraniu kobietom wyboru do aborcji. Taka sytuacja dobitnie pokazuje jak ważny jest to temat dla wielu z nas.
Aborcja – historia
Problem przerywanej ciąży nie jest nowym zjawiskiem ponieważ jest związany z ludzkością od samego początku jej istnienia. Już pierwotne plemiona dopuszczały się tego czynu wierząc, że dziecko nie jest człowiekiem do momentu nadania mu imienia. Późniejsi Grecy czy Rzymianie mieli już opracowany szeroki wachlarz środków poronnych z których nie rzadko korzystali. Rewolucje w starożytnym świecie przyniosło dopiero chrześcijaństwo. Szczególnie, że w IV wieku naszej ery stało się religią państwową Imperium Romanum. Dzięki temu w kulturze zachodniej to właśnie ta religia wyznaczała dominujący pogląd o życiu które zaczyna się już od momentu poczęcia i trwała aż do XIX a nawet XX wieku.
Poronienie a aborcja
Zaczynając rozważania na ten temat trzeba jednak określić pojęcia poronienia i aborcji, które różnią się od siebie. Czym więc w ogóle jest aborcja? W najprostszych słowach to zabieg medyczny mający na celu usunięcie płodu z ciała kobiety. Jest on procesem sztucznym, celowo wymuszonym na przykład lekami bądź bezpośrednią integracją z zewnątrz do jamy macicy. Natomiast poronienie jest samoistne, spontaniczne i naturalne spowodowane wadą wrodzoną zarodka, chorobą matki czy jakimś urazem. Kończy się wydaleniem embrionu lub przedwczesnym urodzeniem poczętego dziecka.
Pro-choice kontra Pro-life
Spór poglądów zaczyna się przy określeniu czym bądź kim jest ten nowo rozwijający się organizm. Na jego podstawie ludzie dzielą się na dwa główne obozy. Jednym z nich jest Pro-choice czyli na rzecz wyboru natomiast drugi to Pro-life zatem dosłownie tłumacząc za życiem. O ile w wypadku grupy Pro-life sprawa wydaje się prosta ponieważ uważają oni, że człowiek zaczyna się od poczęcia a każdy z nas ma prawo do życia, które jest ważniejsze niż rozporządzanie własnym ciałem. Tak w wypadku Pro-choice wyróżnia się trzy główne poglądy. Pierwszy z nich określany jako “czysty” mówi, że płód nie ma żadnego prawa do ciała kobiety nawet jeżeli jest on człowiekiem. Drugi “warunkowy” określający, że nawet jeżeli nowo wytwarzający się organizm to człowiek to są przypadki w których aborcja jest uzasadniona. Trzeci zaś otwarcie określa płód jako istotę nie ludzką więc nie ma on żadnych praw.
Pro-choice – pogląd bezwarunkowy
Pisząc o pierwszej postawie pro-choice nie sposób nie odnieść się do często używanej tezy, której autorką jest Judith Jarvis Thomson. Użyła go po raz pierwszy w 1971 roku pisząc esej o tytule “W obronie aborcji” gdzie za pomocą eksperymentów teoretycznych stara się dowieść, że aborcja jest usprawiedliwiona nawet jeżeli płód to człowiek. Pierwszy argument, który przytacza to “analogia ze skrzypkiem“. Zakłada on scenariusz w którym zostaliśmy porwani przez stowarzyszenie skrzypków a po obudzeniu nasze ciało zostało podpięte do aparatury, która ma na celu podtrzymanie bądź uratowanie życia światowej klasy skrzypka. Trzeba jednak zaznaczyć, że nasze życie ani zdrowie na tym nie ucierpi a jedynie zostaniemy ruchowo ograniczeni na pewien czas. Zakłada przez to, że byłoby to moralnie dobre ponieważ ratujemy życie jednak nikt nie ma prawa nas do tego zmusić ponieważ to my decydujemy o naszym ciele. Dalej idące z tego porównania wnioski to fakt, że bez naszego pozwolenia nie można pobrać od nas krwi czy narządów na poczet pomocy innym gdyż byłoby to poruszenie prawa o nietykalności osobistej. Argument ten niemniej pasuje tylko do sytuacji gdy ciąża powstała na skutek gwałtu ponieważ w takim wypadku porównanie do bezpodstawnego porwania ma sens. Gdy poczęcie powstało w wyniku obustronnej zgody partnerów podczas aktu seksualnego analogia musiałaby być zmieniona na taką w której to my jesteśmy odpowiedzialni za stan w którym znalazł się ów skrzypek. Thomson zdając sobie sprawę z tego faktu wysunęła kolejne nawiązanie, tym razem do przypadku włamywacza gdzie opisuje ona historie w której mieszkamy w niebezpiecznej okolicy przez co grasuje złodziej. My wychodząc z domu zostawiamy otwarte okno co zwiększa szansę na włamanie. Pomimo naszego nieodpowiedzialnego zachowania nie zgadzamy się na obrabowanie chociaż mogliśmy się tego spodziewać. Zdarzenie to ma nawiązywać do niechcianej ciąży w której dochodzi do wpadki ale mimo wszystko nie dajemy na nią zgodę więc mamy prawo do aborcji. Autorka jednakże znowu nie trafia odwołaniem ponieważ musielibyśmy zamienić wchodzenie włamywacza przez okno na samowolne wpuszczenie go do naszego domostwa. W innym wypadku takie okoliczności znowu przypominają gwałt i tylko wtedy mają sens a podczas normalnej ciąży są bezpodstawne.
Pro-choice – pogląd warunkowy
Argument “warunkowy” zakłada, że moralność jak i zasadność prawna powinny być rozpatrywane na bazie konsekwencji czyli to co prowadzi do lepszego rezultatu dla ogółu jest dobre. Odnosząc się do aborcji oznacza to, że jeżeli nawet płód jest człowiekiem to istnieją pewne warunki w których może być ona uzasadniona. Najczęściej rozpatrywane są cztery warunki.
Warunek I – minimalizacja cierpienia
Pierwszy mówi o minimalizacji cierpienia czyli jeżeli życie ma równać się stałej i trwającej aż do śmierci męce, najczęściej z powodu wady rozwojowej to aborcja może być uprawniona. Przykładem może być Zespół Patau w którym około 70% dzieci umiera w ciągu pierwszego półrocza życia a do pierwszego roku dołącza dodatkowo 10%. Przypadki dożycia chorego do późnego dzieciństwa są niezwykle rzadkie. Przez niedorozwój mózgu i wielu organów wewnętrznych takie dzieci często nawet nie przeżywają porodu a gdy im się to uda to przez większość czasu towarzyszy im ból. Podtrzymywanie życia takich osób jest więc bezcelowe a towarzyszy temu tylko nieunikniona agonia dziecka i przedłużona w czasie rozpacz rodziców. Wiele osób próbuje wytłumaczyć, że cierpienie jest nieodłączną częścią naszego życia, o ile można się z tym zgodzić to trzeba zaznaczyć, że mimo wszystko towarzyszą nam przy tym dobre chwilę czy emocje. W tym wypadku niestety tak nie jest bo jedynie można próbować uśmierzyć ten ból za pomocą różnych środków a on po pewnym czasie i tak wróci.
Warunek II – zagrożenie życia matki
Drugi warunek ma być uzasadniony gdy ciąża zagraża życiu lub zdrowiu matki. Przy niebezpieczeństwie życia jest to niezwykle trudny przypadek przy założeniu, że człowiek zaczyna się od poczęcia ponieważ wtedy kładziemy na szale dwie równe wartości jakimi są życie dziecka i matki. Idąc tym tokiem myślenia zagrożenie samego zdrowia można porównać do sytuacji gdzie musielibyśmy godzić się na oddanie organów innej osobie w celu uratowania jej życia a tak nie jest. W obu przykładach zgoda na uratowanie drugiej osoby kosztem swojego zdrowia a nawet życia jest aktem odwagi jednak od nikogo jej nie powinniśmy wymagać a jedynie mieć możliwość jej wykazania ponieważ tylko wtedy ma sens.
Warunek III – uwarunkowania socjospołeczne
Usprawiedliwienie w różnych kontekstach społecznych jest kolejnym popularnym warunkiem. Głosi on, że gdy rodzice nie są w stanie utrzymać dziecka ze względu na swój stan finansowy, zdrowotny czy sytuacji społecznej to nie muszą doprowadzać do urodzenia dziecka. Jest to jednak nie trafne uzasadnienie ponieważ jest wiele możliwości, które mogą ominąć te przeszkody nie koniecznie zabijając człowieka przy założeniu, że nim jest. Programy socjalne mogą w jakimś stopniu pomóc w trudnej sytuacji finansowej a takie instytucje jak dom dziecka czy kościół, który obsługuje okno życia mogą zdjąć ciężar wychowania jeżeli jest on uwarunkowany brakiem możliwości by to samemu uczynić.
Warunek IV – zdrowie kobiet
Ostatni ma implikować krzywdę zdrowotną kobiet przez uniemożliwienie legalnego usunięcia ciąży ponieważ w przypadku ustawowego zakazu zabiegu jakim jest aborcja i tak będą się one odbywać tylko najczęściej w mniej profesjonalnych warunkach. Przy założeniach argumentu warunkowego nie ma on sensu ponieważ wskazuje na sytuacje gdzie zabijanie ludzi nielegalnie jest potencjalnie szkodliwe dla kobiet więc państwo powinno umożliwić robić to bezpiecznie.
Definiowanie płodu
Całe te rozważania sprowadzają się do jednego a mianowicie do tego jak określić płód. Tutaj właśnie na bazie kontrastu zderza się grupa pro-life z pro-choice a głównie z trzecim omawianym przez nich poglądem, w którym płód nie jest dla nich człowiekiem. Nie jest ono proste ponieważ w wielu przypadkach na decyzje wpływają poglądy religijne i definiowanie pojęć przez ich pryzmat. Dla osoby wierzącej człowiek oznacza osobę ale na pewno tak jest? Z genetycznego punktu widzenia podczas zapłodnienia powstaje nowy odrębny twór genetyczny jakim jest zygota. Zestaw genów które posiada jest inny niż rodziców i nie zmienia się aż do końca życia a co najważniejsze posiada wszelkie dane determinujące jej rozwój. Nie ulega więc wątpliwości, że posiadanie ludzkiego genotypu jest wystarczającym warunkiem do bycia zaliczonym do gatunku homo sapiens czyli człowieka. Natomiast jeżeli odrębny kod genetyczny miałby być wyznacznikiem osobowości to co w wypadku bliźniąt jednojajowych którzy mają ten sam materiał genetyczny ponieważ powstały z tej samej komórki jajowej i tego samego plemnika to czy mówimy o jednej osobie w dwóch ciałach? Jeżeli indywidualny twór genetyczny byłby podstawą osobowości to można na podstawie tego stwierdzić, że komórka skóry jest również człowiekiem.
Świadomość
Koncept świadomości jest kluczowy dla ustalenia początku życia osoby gdyż jest również istotny dla śmierci osoby. Medycyna mówi nam, że śmierć mózgu jest wyznacznikiem śmierci człowieka a konkretnie chodzi pień mózgu, który jest odpowiedzialny za podstawowe funkcje życiowe takie jak oddychanie, regulacja pracy serca czy zdolność czuwania. Niedobór tlenu w tej części mózgu przez około cztery minuty prowadzi do nie odwracalnej śmierci tej części a zatem do faktycznego zakończenia możliwości życia bez potencjału poprawy. Przez śmierć mózgową rozumie się nieodwracalne ustalenie wyższych funkcji mózgu co jest bezpowrotną utratą świadomości. W teorii zostaje nam ciało, które może być podtrzymywane przez aparaturę i farmakoterapię przy życiu ale z naukowego punktu widzenia jest one nieżywe ponieważ nie stoi za nim żadna osoba a jedynie ludzkie ciało. Można to próbować tłumaczyć tym, że nawet jeżeli płód nie ma jeszcze świadomości to ma potencjał żeby ją zdobyć natomiast przy śmierci mózgu jest to nieodwracalny proces. Jednak czy sam potencjał życia ma tą samą wartość co faktyczne życie? Przy ówczesnym stanie wiedzy wiemy, że hipotetycznie moglibyśmy sklonować i stworzyć życie ludzkie nawet ze skóry co warunkuje tym, że sam potencjał życia jest wszędzie wokół nas, w każdej naszej komórce. Narodziny mózgu i przez to naszej świadomości wydają się być pewnym wyznacznikiem, nie tyle co dowodzącym o naszym człowieczeństwie a o naszej osobowości. Kiedy zatem rodzi się mózg i nasza świadomość?
Rozwój mózgu
Protostruktury układu nerwowego zaczynają się rozwijać już około 18 dnia życia płodu. Ektoderma rozciągająca się nad struną grzbietową grubieje i tworzy płytkę nerwową. Około 20 dnia neuroektodermalna płytka zagłębia się tworząc rynienkę nerwową otoczoną z każdej strony fałdem nerwowym. Fałdy zbliżają się i następuje zamknięcie rynienki w cewkę nerwową. Cewka nerwowa ma z przodu otwór nerwowy przedni, a z tyłu otwór nerwowy tylny. Po zamknięciu otworów nerwowych które następują kolejno 26 i 28 dnia cewka nerwowa jest wąska w części ogonowej i z niej w przyszłości powstanie rdzeń kręgowy oraz szeroka z której rozwiną się pęcherzyki mózgowe. Jednak jeżeli przyjmiemy za narodziny mózgu narodziny świadomości czyli pojawienie się wyższych funkcji mózgowych to lekarze wskazują na 24-28 tydzień ciąży kiedy zaczynają się kształtować połączenia nerwowe między wzgórzem mózgowym a korą mózgową odpowiedzialne za świadomość. Zatem nie dzieje się to od razu przy powstaniu pramózgu a dopiero najszybciej w 24 tygodniu ciąży.
Aborcja w Polsce
Prawo aborcyjne
Kobieta w naszym kraju przy podjęciu decyzji jaką jest aborcja w pierwszej kolejności musi zmierzyć się z regulacjami prawnymi. Jeszcze do niedawna odpowiadały one w pewnych kwestiach poglądowi “warunkowemu” pro-choice ponieważ w aborcja była dopuszczalna jedynie w trzech kwalifikowanych przypadkach dopuszczanych przez prawo:
- Gdy ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej (bez ograniczeń ze względu na wiek płodu),
- W momencie gdzie zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego (do 12 tygodni od początku ciąży).
- Podczas badań prenatalnych lub innych przesłanek medycznych wskazujących na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu (do chwili osiągnięcia przez płód zdolności do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej),
Jednak wraz z 27 stycznia 2021 roku Trybunał Konstytucyjny zakazał możliwości aborcji w ostatnim z przypadków związanym z uszkodzeniem płodu.
Wiara
Bardzo ważnym aspektem jest kwestia wiary jako, że znaczna większość naszego społeczeństwa jest wyznania rzymskokatolickiego to przedstawię właśnie taką możliwość. Odnosi się ona również do autorytetu etycznego jakim są obyczaje, które często biorą się właśnie z religii tym bardziej w sytuacji gdzie jedna z nich znacznie przeważa pod względem liczby osób nad innymi dlatego te dwa aspekty w naszym kraju są ściśle powiązane. Kościół katolicki uważa, że życie ludzkie od chwili poczęcia powinno być szanowane i chronione w sposób absolutny. Już od pierwszej chwili swego istnienia istota ludzka powinna mieć przyznane prawa osoby, wśród nich nienaruszalne prawo każdej niewinnej istoty do życia. Na podstawie tego twierdzi, że jest złem moralnym każde spowodowane przerwanie ciąży a bezpośrednie przerwanie ciąży, to znaczy zamierzone jako cel lub środek, jest głęboko sprzeczne z prawem moralnym. Biorąc to pod uwagę można dojść do wniosku, że w dużej ilości przypadków aborcja przez społeczeństwo będzie traktowana jako coś złego i nie będzie wyrażała akceptacji dla takiej postawy. Dlatego kobieta pomimo akceptacji prawa w niektórych przypadkach do zabiegu będzie musiała i tak zmierzyć się z własnym sumieniem, które może być dyktowane wiarą oraz często z falą krytyki bądź niezadowolenia ze strony otoczenia w którym się znajduje.
Klauzula sumienia lekarzy
Problematyczne również może być to, że lekarz, którego poprosimy o wykonanie zabiegu posiada swoje odrębne poglądy oraz sumienie. Pomimo prawa, które może pozwalać na taki zabieg może on odmówić wypisania oświadczenia, które jest do tego niezbędne, powołując się na etykę lekarską. Często przytaczając przy tym przysięgę Hipokratesa, która była składana przez lekarzy w starożytności. Zawarte w niej były słowa “Nigdy nikomu nawet na żądanie nie dam lekarstwa śmiertelnego, ani niewieście środka poronnego” według niektórych autorów świadczą one właśnie o surowym zakazie wykonywania poronień.
Wybór kobiety
Reasumując ciężkim jest znalezienie złotego środka dla obu ze stron ponieważ jak mówi psychologia nie ma sytuacji w której dwie różne osoby odbierałyby ją w ten sam sposób za co odpowiedzialna jest właśnie nasza świadomość, która sprawia, że każdy z nas ma własną osobowość. Summa summarum przed wyborem staje ostatecznie kobieta, która uświadamia sobie, że jest w ciąży. Może towarzyszyć temu radość ponieważ dziecko było planowane i kobieta chcę tego dziecka bądź lęk gdy była to wpadka a kobieta czuje zagrożenie o siebie i swój byt. Ważne jest jednak to w jakim otoczeniu jest podejmowana decyzja o urodzeniu czy też aborcji. W pierwszej linii stoi otoczenie najbliższe czyli ojciec dziecka, rodzice, przyjaciele czy tez lekarz kobiety. Na drugiej natomiast otoczenie w kontekście etycznym czyli religia, obyczaje oraz prawo panujące w danym państwie.
Bibliografia:
– Judith Jarvis Thomson, esej “W obronie aborcji, 1971.
– Hieronim Bartel, Embriologia. Podręcznik dla studentów, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2012.
-Tadeusz Brzeziński, Etyka lekarska, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2013.
– Elżbieta Krajewska-Kułak, Problemy wielokulturowości w Medycynie, Wydawnictwo lekarskie PZWL ,2010.
– Philip Zimbardo, Psychologia i życie, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1979.
– Krystyna Basińska, Etyka w medycynie – wczoraj i dziś, Oficyna Wydawnicza “Impuls “, 2014.
-Bogdan Chazan, Aborcja. Przyczyny, następstwa, terapia, Wydawnictwo Wektory, 2009.
-Jan Paweł II, Evangelium Vitae, Wydawnictwo Katolicka Agencja Informacyjna, 1995
